Festiwal Muzyczne Parkowanie: Od romantyzmu do awangardy w muzyce polskiej

KWARTET ŚLĄSKI
Szymon Krzeszowiec – skrzypce I
Arkadiusz Kubica – skrzypce II
Łukasz Syrnicki – altówka
Piotr Janosik – wiolonczela

Kwartet Śląski to jeden z czołowych polskich zespołów kameralnych. Istnieje nieprzerwanie od 1978 roku. Zespół doskonalił swoje umiejętności na kursach mistrzowskich prowadzonych przez artystów takich kwartetów jak: LaSalle, Amadeus, Juiliard, Smetana czy Berg. Repertuar Kwartetu Śląskiego obejmuje ponad 450 utworów kameralnych, z czego około 300 to literatura XX i XXI wieku.

Śląscy kameraliści dokonali prawie 150 prawykonań kwartetów smyczkowych kompozytorów polskich i obcych, z czego znaczna część jest im dedykowana. Dziś Kwartet Śląski cieszy się międzynarodową sławą, koncertując na estradach większości krajów europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Meksyku, Japonii, Chinach i Korei Południowej. Występował w tak renomowanych salach jak Concertgebouw w Amsterdamie, Konzerthaus w Wiedniu, De Singel w Antwerpii, Schauspielhaus w Berlinie, Tivoli w Kopenhadze, Salle Pleyel w Paryżu, Carnegie Hall w Nowym Jorku, Jordan Hall w Bostonie, Hoam Art Hall w Seulu czy Bellas Artes w Mexico City. Zespół ma w swoim repertuarze kanon arcydzieł literatury kameralnej, równocześnie poświęcając wielką uwagę dziełom kompozytorów naszych czasów.

Artyści nagrywają muzykę wielu epok, koncentrując się na muzyce polskiej ostatniego trzydziestolecia. Bogaty dorobek fonograficzny Kwartetu obejmuje ponad 60 płyt wydanych przez takie wytwórnie, jak: ECM, EMI Poland, Olympia, CD Accord, Chandos czy Radio Katowice. Nagrania Kwartetu Śląskiego były 26-krotnie nominowane do nagrody „Fryderyka”, którą zespół otrzymał 7-krotnie. Od 1993 roku zespół był organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Kameralnej Kwartet Śląski i jego goście, którego 25 edycji zgromadziło na estradach festiwalu dziesiątki wybitnych artystów z kraju i zagranicy. K

wartet Śląski jest także laureatem wielu nagród oraz odznaczeń. Spośród najważniejszych należy wymienić: Złoty Krzyż Zasługi (1999), Orfeusz za najlepsze wykonanie utworu polskiego kompozytora podczas festiwalu Warszawska Jesień (2002), Złotą Odznakę Honorową za zasługi dla Województwa Śląskiego (2005), srebrny medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2008), złoty medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2019), Koryfeusz Muzyki Polskiej (2019). We wrześniu 2017 zespół został nagrodzony jedną z najbardziej prestiżowych nagród w świecie muzyki klasycznej, Gramophone Classical Music Awards 2017 w kategorii muzyki kameralnej za płytę z utworami Grażyny Bacewicz. Płyta Grażyna Bacewicz. Kwartety smyczkowe I-VII jest pierwszym albumem Kwartetu Śląskiego wydanym w wydawnictwie Chandos. BBC Magazine przyznał mu maksymalną ocenę pięciu gwiazdek, a utwory Bacewicz znalazły się wśród najczęściej emitowanych muzyki klasycznej w brytyjskich stacjach radiowych. W tym roku drugi album dla firmy Chandos z Kwintetami fortepianowymi, Kwartetem skrzypcowym i wiolonczelowym Grażyny Bacewicz otrzymał nominację do najlepszego nagrania muzyki kameralnej w BBC Music Magazin

PROGRAM KONCERTU
1. Stanisław Moniuszko – I Kwartet smyczkowy d-moll (1839)
(Allegro agitato, Andantino, Scherzo. Vivo, Finale. Allegro assai)
2. Grażyna Bacewicz – IV Kwartet smyczkowy (1950)
(Allegro molto, Andante, Allegro giocoso)
3. Henryk Mikołaj Górecki – „Już się zmierzcha”, muzyka na kwartet smyczkowy op. 62

***
I kwartet smyczkowy d-moll powstał we wczesnym okresie twórczości Stanisława Moniuszki – w 1839 roku, gdy pobierał lekcje kompozycji w Berlinie u Carla Friedricha Rungenhagena. Sam Moniuszko w dedykacji I kwartetu dla Józefa Elsnera napisał: Nieduże to dziełko, nie wartością swoją, lecz jego użytkiem cennym się stanie, wskazując, że istotą nie jest rozbudowana konstrukcja tych dzieł, ale ich wartość artystyczna i brzmieniowa. Łatwo zauważyć, że Stanisław Moniuszko w budowie formalnej ewidentnie nawiązuje do stylu klasyków wiedeńskich – kwartety tego kompozytora charakteryzują się prostą, klasyczną,  czteroczęściową budową z homofoniczną fakturą i tonalną harmonią. Pierwsza część ma formę allegra sonatowego, nie ma tam zasadniczo dramaturgicznego przetworzenia, za to występuje pieśniowa narracja prowadzona przez I skrzypce z altówką. Druga część ma charakter pieśni bez słów, jak przystało na czołowego przedstawiciela gatunku pieśni w muzyce polskiej, „śpiewanej” przez I skrzypce nawiązujące od czasu do czasu dialog z wiolonczelą. Część trzecia – to oczywiście scherzo. Moniuszko stylizuje je na salonowego mazurka, który tematem przywodzi na myśl finał Koncertu fortepianowego f-moll Fryderyka Chopina. Finał nazwany został Un ballo campestre, czyli Zabawa wiejska i jest on stylizacją mazowieckiej pieśni dyngusowej według Oskara Kolberga. Celem Stanisława Moniuszki było naśladownictwo kapeli wiejskiej (I skrzypce z altówką) z charakterystyczną kwintą burdonową (graną przez wiolonczelę) w basie. Choć kwartet początkuje epokę romantyzmu – nawiązuje do kwartetów W.A. Mozarta i J. Haydna. Tak jak u nich, odnajdziemy w nim śpiewność, prostotę i lekkość.

***
Kwartet smyczkowy nr 4 to najbardziej znany i najczęściej wykonywany spośród siedmiu kwartetów smyczkowych Grażyny Bacewicz. Napisany został w 1950 roku na zamówienie Związku Kompozytorów Polskich, który wystosował do swych członków zaproszenie  do wzięcia udziału w konkursie kompozytorskim na kwartet smyczkowy organizowanym w Liège w Belgii. Utwór Bacewicz, przesłany tam pod godłem „1951”, otrzymał pierwszą nagrodę, o czym rozpisywała się szeroko prasa zagraniczna i polska. „Pod względem języka ‚Kwartet’ odznacza się bardziej klasycznym charakterem, niż pozostałe kwartety wykonane podczas tego samego przesłuchania. Jego melodyka jest pełniejsza i – można powiedzieć – bardziej skierowana ku tradycji. Po elegijnym wstępie następują fantazyjne tematy mieszające się zaraz z innymi myślami muzycznymi, co powoduje jakby przyspieszenie oddechu. Część wolna osiąga poziom, jakiego nie można dostrzec w żadnym z pozostałych kwartetów. Ta spokojna medytacja i logicznie skonstruowane fugato ujawniają niezwykłe wartości psychiczne i prawdziwie muzyczny temperament. Znowu przyszedł nam na myśl Beethoven, tym razem ten z ostatnich kwartetów, zwłaszcza w Rondzie, w którym polski taniec ludowy splata się z epizodami o refleksyjnym charakterze.” (Marcel Lamaire, „Le Monde du travail” 3 października 1951). Sama artystka w jednym z wywiadów udzielonych reporterce „Kuriera Codziennego” z dnia 10 X 1951 roku powiedziała: „Kwartet składa się z trzech części, wyzyskane są w nim wszystkie instrumenty, a w melodyce przewija się folklor ludowy”.

***
Kwartet op. 62 powstał jesienią 1988 roku w Chochołowie i w Katowicach na zamówienie Doris i Myrona Beiglerów oraz Lincoln Center for Performing Arts. Górecki zadedykował utwór „Kwartetowi Kronos w dowód uznania”. Prawykonanie odbyło się w Minneapolis 21 stycznia 1989 roku.
I Kwartet smyczkowy – zatytułowany został przez kompozytora Już się zmierzcha, muzyka na kwartet. Jednoczęściowa kompozycja posiada wyraźnie kontrastujący ze spokojnymi odcinkami skrajnymi taneczny fragment środkowy, w którym pobrzmiewa nuta podhalańska. Tytuł odnosi się do renesansowej pieśni wieczornej Wacława z Szamotuł (ok. 1524–1560), której linia melodyczna została wykorzystana w utworze. Melodia głosu tenorowego posłużyła w I Kwartecie jako podstawa kanonu, który przerywany jest ścierającymi się, ostrymi brzmieniami dwóch par kwint czystych. To jakby wojna dwóch światów, które nie tylko walczą, ale również się przenikają.